Circulair ontwerpen is een opdracht die de oudere generatie van de jongere generatie heeft gekregen

Maar hoe doe je dat in de praktijk? Over deze  vragen wilden de Vakgroep Ingenieursbureaus Bouwend Nederland, Rijkswaterstaat en NLingenieurs in gesprek gaan met hun achterban op 24 september 2025 bij het Symposium Circulair Ontwerpen. Het onderwerp werd voor de 157 deelnemers in een plenaire en acht deelsessies belicht. Daarbij kwamen ontwerp, aanbesteding, financiering en werkwijze aan de orde. "Eigenlijk is het gewoon een kwestie van beginnen."

Dagvoorzitter Nathalie Vrancken nam de actuele stand van circulair ontwerpen in de infra door met Britte van Kortenhof (Dura Vermeer) en Dolf Rietberg (Rijkswaterstaat). Beiden zien zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers worstelen. "Als sector zijn we slechts een paar muizenstapjes op weg", aldus Rietberg. "In de GWW- en dijkensector is circulair ontwerpen inmiddels redelijk ingevoerd", aldus Van Kortenhof. "Bij kunstwerken is nog weinig oog voor hergebruik of demontabel bouwen voor oogst van onderdelen op termijn."

Handicap is het ontbreken van ervaring en een landelijke catalogus van te hergebruiken onderdelen. Rijkswaterstaat werkt als opdrachtgever aan een eigen lijst van herinzetbare projecten, onderdelen en grondstoffen. Zo wordt het Duivelseiland bij Dordrecht opslagplaats en ‘pitstraat’ voor oude bruggen en onderdelen van viaducten, tunnels en snelwegen. "Bij verschillende projecten werk je met verschillende marktpartijen. Door de revisie en opslag van onderdelen zelf te organiseren, win je tijd en creëer je een brugfunctie tussen opdrachtgever en ontwerper/bouwer", aldus Rietberg. Beide sprekers pleiten er voor om hergebruik standaard in het ontwerpproces op te nemen. 

Integraal onderdeel van de ontwerpopgave

Menno Rubbens van Cepezed Projects en lid van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie is inmiddels goed thuis in circulariteit. Samen met Arend van de Beek van sloop- en remontagebedrijf Lagemaat in Heerde passeerden een aantal gezamenlijk gerealiseerde circulaire projecten de revue. Architect, projectontwikkelaar en sloper hebben elkaar gevonden.

"Circulariteit is iets anders dan recyclen", zegt Rubbens. "Je ontwerpt en bouwt pas circulair als je hergebruik integraal onderdeel maakt van de ontwerpopgave." Volgens Rubbens zit de grootste circulaire impact in de constructie en de gevel. "Installaties slijten en verouderen te snel en zijn daardoor veel minder goed herbruikbaar." Lagemaat selecteert en inventariseert de bouwmaterialen en grondstoffen en beheert een circulaire hub van herbruikbare elementen. Er is wel tijd nodig om bij een te slopen gebouw te bepalen wat, hoe en waar onderdelen heringezet kunnen worden. Van Beek: "Als de opdrachtgever circulair wil bouwen is er veel mogelijk."

Uitvraag Rijkswaterstaat en Rijksvastgoedbedrijf

Evelien Ploos van Amstel (Rijkswaterstaat) en Marten de Bruin (Rijksvastgoedbedrijf) belichtten in het kort de circulaire beleidskaders op Europees en nationaal niveau. De EU wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Het actieplan voor de circulaire economie heeft hergebruik van grondstoffen en hoogwaardige recycling als speerpunten. Nederland wil een volledig circulaire bouweconomie in 2050 met vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen met 50% in 2030. De Bruin: "RVB eist als opdrachtgever de maximale MPG-score.

Ook spreken we vooraf de maximale CO2-uitstoot af en de milieuklasse voor nieuwe materialen. Verder stellen we eisen aan een minimaal gewichtspercentage biobased en/of hergebruikt materiaal. Circulariteit wordt gediend door materiaalkeuze, detaillering en repareerbaarheid, maar ook door losmaakbaar te ontwerpen en te bouwen." Ploos van Amstel: "RWS wil in 2030 klimaatneutraal, circulair, schoon en emissieloos zijn.

Dat betekent zo min mogelijk CO2-uitstoot, 100% hoogwaardig in hergebruik van (onderdelen van) infrastructuur en 50% reductie in primair grondstoffengebruik en 60% reductie NOx met 75% gezondheidswinst." In de workshop werd groepsgewijs gewerkt aan de renovatie van een bestaand gebouw uit de jaren '70 en vernieuwing van een viaduct. Dat vergde zichtbaar aanpassing bij de deelnemers. "Toch heel anders werken als je circulariteit in je opdracht mee moet nemen", aldus een van hen. Er is echter en gouden regel: 'Denk in prestaties en beperk zoveel mogelijk de kortetermijneisen.'

Overwinnen van barrières op weg naar circulaire infra

Wouter Schik van Arcadis onderschrijft die gouden regel. "Er zijn weinig zekerheden en een perfecte oplossing bestaat niet", aldus Schik. "Het 'ja, maar' ligt ons in de mond bestorven. Dus maak een goede risicoanalyse en blijf delen en leren. Maak (integrale)keuzes gericht op de kern van de opgave. Samenwerking is bij circulair bouwen nog belangrijker dan bij traditionele bouw. Het hebben van voldoende tijd, het benutten van de lokale omgeving en openheid in de samenwerking zijn belangrijk. Kijk voorbij de opgave naar de betekenis voor de circulaire transitie. Maar ga vooral aan de gang!"
 

Deelsessies

In de deelsessies was er voldoende ruimte voor kennisdeling. Sebastiaan van Hellenberg Hubar (IMd) en Dick van Veelen (Meijs Ingenieurs) lieten zien hoe je circulariteit in het ontwerpproces integreert. Peter Bakkum en Leontien de Waal (ABN AMRO) bespraken het opdrachtgeverschap met zeer hoge circulaire ambities. André Rijsdorp (Natuurmonumenten) nam zijn gehoor mee naar een circulair waterbouwproject. Thomas Vijverberg en Jeroen van de Klooster (Boskalis) toonden de mogelijkheden hoe met secundaire materialen te ontwerpen en bouwen buiten de kaders van normen en richtlijnen. Projectleider Roel van Meerkerk (Roelofs Groep) toonde de aanpak van het ‘oogsten’ van herbruikbare materialen.

Het slotwoord kwam van naar eigen zeggen 'veruit de jongste in de zaal', een TU-studente die momenteel werkt aan een scriptie over circulair ontwerpen. "Circulair ontwerpen is een opdracht die de oudere generatie van de jongere generatie heeft gekregen. Betrek daarom de jonge generatie bij circulaire projecten. Daar ligt veel kennis." Haar opmerking werd met applaus uit de zaal ondersteund.