Digitalisering en AI: wat zijn de kansen en risico's?

Bouwbedrijf Maas-Jacobs besloot om met ingang van dit jaar alle nieuwe bouwprojecten in Building Information Modeling uit te voeren. 'BIM' raakt steeds meer in trek, zeker bij grote bedrijven. Maas-Jacobs (230 medewerkers) heeft digitalisering uit volle overtuiging omarmd, vertelt Patrick van Dongen, BIM-manager en planvoorbereider. "Nu alle nieuwe projecten volledig in BIM worden uitgevoerd, ontstaat er een vliegwieleffect. Ik kan steeds meer echte voorbeelden - in plaats van demo’s of pilots - aan mijn collega’s laten zien voordat zij zelf met hun project in BIM aan de slag gaan. Daarmee groeit het enthousiasme." Ook de mogelijkheden nemen gaandeweg toe. "We kunnen bijvoorbeeld cijfers voor duurzaamheidsrapportages uit BIM halen, want er zitten koppelingen in met milieudatabases."

De belangrijkste voordelen van het werken met BIM zijn volgens Van Dongen tijdwinst en minder fouten. "Het is zonde als meerdere mensen dezelfde hoeveelheden metselwerk bepalen: calculator, onderaannemers, werkvoorbereider, uitvoerder. Als we dat één keer goed in het model zetten, besparen we iedereen veel tijd én discussie."

Maas-Jacobs gebruikt ook andere vormen van digitalisering en kunstmatige intelligentie, vertelt Van Dongen. "We gebruiken Copilot om teksten en mails te schrijven en te laten controleren. Daarnaast testen we momenteel of we Copilot kunnen gebruiken om overkoepelende data uit verschillende documenten te halen." Dit najaar doen twee studenten Associate degree Built Environment bij Maas-Jacobs onderzoek naar bruikbare AI-toepassingen voor het bedrijf, met en zonder Copilot.

Kat uit de boom

Het Brabantse bedrijf is daarmee een voorloper in de branche, blijkt uit de woorden van Bert Schonewille, strategisch AI-marketeer. Hij geeft trainingen in allerlei sectoren over een effectieve inzet van kunstmatige intelligentie en ziet dat de bouw geen voorloper is. "Uit recente cijfers van Amazon blijkt dat 49 procent van alle Nederlandse bedrijven AI gebruikt, ruim boven het Europese gemiddelde van 42. De bouwsector blijft achter met 15 tot 20 procent, maar dat percentage groeit. Ik merk dat mensen in de bouw meer dan elders de kat uit de boom kijken. Gesprekken gaan vaak over risico’s, privacy en veiligheid."

Luc Dorenbosch kan zich daar wel iets bij voorstellen. Hij is "baaningenieur" en houdt zich bezig met (onderzoeks)projecten over werk dat verandert door digitalisering en AI. "In bijvoorbeeld de bankensector kun je relatief makkelijk taken standaardiseren. In de bouw is elk project anders en is de bouwplaats complex. Er is veel maatwerk. Dat levert ingewikkelde vragen op als "hoe ga je om met fouten in een model waarvoor jij verantwoordelijk bent?" en "hoe houd je controle over wat je wel of niet kunt beloven"?"

Werk verandert door AI

Dorenbosch was betrokken bij het project Sociale partners voor duurzame inzetbaarheid, opgezet door werkgevers- en werknemersorganisaties. Ook Bouwend Nederland is bij dat project aangehaakt. Centrale vraag van het project was: hoe zet je technologie in op een menswaardige manier en hoe maak je het onderdeel van je organisatie – ook als mkb’er? In het project werden de taken van diverse functies in de bouw op een rij gezet, waaronder die van werkvoorbereider, voorman en calculator. Vervolgens was de vraag: welke invloed hebben AI en digitalisering op deze taken? "Sommige taken verdwijnen op termijn, andere worden minder belangrijk of juist belangrijker." Met name bij werkvoorbereiders is een duidelijk effect te zien, schetst Dorenbosch. Taken als materiaalbeheer, budgetbeheer en documentatie worden op termijn kleiner. Taken als planning, organisatie en probleemoplossing worden groter. En er ontstaan ook nieuwe taken, zoals prompting – het op de juiste manier bevragen van digitale modellen – en het opleveren van meer uitgebreide digitale rapportages, op basis van de grotere hoeveelheid data die beschikbaar is. "Je levert niet alleen het gebouw op, maar hebt ook een verplichting aan het gebouw in de toekomst, bijvoorbeeld met berekeningen van de termijn waarop slijtage optreedt en vervanging nodig is."

Dorenbosch adviseert een gestructureerde aanpak voor bedrijven die nog weinig ervaring hebben met het gebruik van AI. "Met onze projectgroep hebben we een jaarkalender opgesteld met de verschillende stappen die je kunt nemen. We noemen dat de Digi-DI-aanpak. Die aanpak, te vinden op onze website debaaningenieurs.nl, begint bij bewustwording en visie in het management."

In het stappenplan duurt het even voordat medewerkers betrokken worden bij digitaliserings- en AI-projecten. Dat is een bewuste keuze, zegt Dorenbosch. "Het is eerlijker naar medewerkers toe als je een helder verhaal hebt. Anders creëer je alleen maar onrust. Je moet medewerkers concreet kunnen voorleggen wat er in hun werk aan taken hetzelfde blijft en wat er verandert. Betrek vervolgens ook hun wensen in die verandering."

'Niet over de schutting gooien'

Van Dongen van Maas-Jacobs vindt ook dat medewerkers op een doordachte manier betrokken moeten worden. "Je moet toepassingen niet over de schutting gooien en zeggen: succes. Dat roept weerstand op. Je kunt mensen met bijvoorbeeld cursussen op de juiste manier begeleiden. Zo hebben wij collega’s in de uitvoering onlangs een basale computercursus gegeven. Wij vinden dat bepaalde digitale vaardigheden minimaal vereist zijn. Het verschil in digitale vaardigheden tussen collega’s van kantoor en op de bouwplaats moet namelijk niet té groot worden. Dat risico bestaat wel, als de een richting AI-expert gaat en de ander pas sinds kort met Excel werkt. Daar besteden we dus bewust aandacht aan." De bedrijfscultuur helpt daarbij, zegt Van Dongen. "Bij ons hoef je je vinger maar op te steken, of je krijgt hulp."

Schonewille pleit voor ruimte voor enthousiaste medewerkers die in hun privéleven bijvoorbeeld volop ChatGPT gebruiken. "Dat kun je beter met spelregels faciliteren dan dat ze zich geremd voelen en overstappen naar een bedrijf waar ze hun nieuwsgierigheid wél kwijt kunnen."

Inefficiëntie voorkomen

Wat kunnen digitalisering en kunstmatige intelligentie de bouwsector op de langere termijn bieden? Schonewille ziet heel veel winst op het gebied van planning. "Met goede planning en afstemming kun je zoveel efficiënter werken. Nu komt dezelfde leverancier soms zes of zeven keer op een dag op de bouwplaats. Dat kun je met AI-tools veel efficiënter organiseren. En wat je vaak ziet in de bouw: als een project vertraging oploopt, heeft dat een domino-effect. Om te beginnen binnen één project, maar vaak ook op andere projecten. AI is bij uitstek geschikt om domino-effecten te voorspellen en te helpen voorkomen. Waar AI in de luchtvaart op basis van tientallen events en processen in staat is een vertraging te voorspellen, kan de bouwsector mogelijk voorspellen waar een proces over twee weken vastloopt. Dan heb je nog tijd om te anticiperen. Of AI kan door de meldingen van een bepaalde machine een storing zien aankomen." Daarnaast maakt AI het werk leuker, is Schonewilles overtuiging. "Het minder leuke werk, zoals gespreksverslagen of calculaties, kan AI nu al overnemen. Als je de ontwikkeling van AI koppelt aan je strategische doelen dan stel je jezelf niet de vraag of deze taak sneller kan, maar of die taak überhaupt nog nodig is."

Ook Dorenbosch ziet belangrijke winstpunten. "Sneller werken, kortere doorlooptijden, betere inkoop en afstemming, minder fouten en daardoor minder faalkosten. Kortom: je kunt de klant beter bedienen en krijgt daardoor een betere marktpositie. Maar AI heeft de medewerker daarbij wel nodig." Bij Maas-Jacobs verwachten ze ondertussen niet dat AI ervoor gaat zorgen dat er banen verdwijnen. "We willen met dezelfde club mensen uitdagender projecten aankunnen. Digitalisering helpt ons daarbij, juist om werk leuker en slimmer te maken."