Omgaan met grensoverschrijdend gedrag op de bouwplaats

Geen sector kent zoveel veiligheidsvoorschriften als de bouw. Voor het werken bij kraanmachines is er de helm, voor werk naast het water het zwemvest. Maar toen veiligheidsmedewerker Annemarie Carlucci van Ploegam te maken kreeg met een mogelijk geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag, had ze niet direct een protocol klaar. ‘Ik dacht, gebeurt dit nou bij ons?’, zegt de Brabantse. ‘Wij zijn toch altijd zo goed met mekaar?’

Carlucci is niet de enige werkgever die een illusie armer is. In de nasleep van onthullingen bij The Voice en DWDD krijgen steeds meer organisaties te maken met meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Inmiddels moeten werkgevers zich zorgen maken als werknemers níét aan de bel hebben getrokken, zegt regeringscommissaris Mariëtte Hamer. ‘Want we weten dat één op de twee vrouwen en één op de vijf mannen te maken krijgt met fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag, dus het komt op heel veel werkplekken voor.’

Vorig jaar kwam Hamer al met haar stappenplan over de omgang met meldingen, woensdag publiceert zij een ‘handreiking’ om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Daarmee loopt ze vooruit op een publiekscampagne die volgende week van start gaat. Als het aan Hamer ligt, beginnen bedrijven vandaag nog met het aanpakken van hun cultuur. ‘Dat begint met een foto van het bedrijf’, zegt ze. ‘Maak een analyse van de risico’s in de omgangscultuur en organisatiestructuur. En als je ze kent: bedenk hoe je ze kunt aanpakken.’

Die risico’s zijn voor elk bedrijf en elke sector anders, vandaar dus een ‘handreiking’ en niet een ‘handleiding’ – het blijft maatwerk. ‘Er zijn werkplekken met een verhoogd risico, omdat er bijvoorbeeld beroepshalve veel fysiek contact is (denk aan de zorg), omdat ze heel hiërarchisch zijn (denk aan de omroepen), omdat er veel ’s nachts wordt gewerkt (denk aan de beveiliging) of veel informele ontmoetingsmomenten zijn (zoals borrels).’

Voor Ploegam zit het risico vooral in de samenstelling van het personeelsbestand: van de vierhonderd werknemers is ongeveer 10 procent vrouw. Dat leidt tot een vrij masculiene sfeer op de werkvloer. ‘Iedereen is heel amicaal en het is altijd lachen, gieren, brullen.’

Grapjes die niet zo grappig waren

Voor Carlucci, die veertien jaar geleden via een administratieve functie de sector in rolde, was dat juist het aantrekkelijke. ‘Ik had daarvoor in de retail gewerkt en die vrouwkes konden wel achterbaks zijn. Hier zag ik een heel hechte club die nauw samenwerkte en was ik echt one of the guys.’

Natuurlijk, ook zij kreeg te maken met grapjes die bij nader inzien misschien niet zo grappig waren. ‘Zeker in het begin toen ik nog jong was’, glimlacht ze. ‘Als ik dan met veiligheidsschoenen de bouwplaats op kwam lopen, werd er gezegd: we zien je liever op hakken. Of dat iemand bij het kopieerapparaat heel dicht bij je kwam staan. Maar ik zei daar dan direct wat van: dit is mijn ruimte, dat de jouwe – en verder even goeie vrienden.’

Dat gold blijkbaar niet voor álle vrouwen binnen het bedrijf. Toen Carlucci vorig jaar tijdens een training om de kennis over veiligheid te verbeteren (‘Leer Heinen’) alle medewerkers vroeg een persoonlijk veiligheidsdilemma uit te werken, kreeg ze er een onder ogen van een medewerker die het lastig vond dat een collega wel erg ‘aanrakerig’ was.

‘Ik had er nooit bij stilgestaan dat vrouwen zich bij ons misschien onveilig voelden’, zegt Carlucci. ‘Maar iedereen is natuurlijk anders. Het ligt er maar net aan wat je achtergrond is, wat er in het rugzakje zit.’

Afspiegeling van de maatschappij

Die melding kon Carlucci – tevens vertrouwenspersoon – met een gesprek tussen melder en ‘dader’ goed oplossen. De man in kwestie bleek zich simpelweg van geen kwaad bewust en veranderde zijn gedrag direct. ‘Het escaleerde dus niet zoals het in de media doet, maar ik dacht wel: ons bedrijf is dus ook gewoon maar een afspiegeling van de maatschappij’, vertelt Carlucci. ‘Want blijkbaar liep die vrouw hier al een tijd mee rond en kwam dat niet zomaar boven.’

Voor de veiligheidsmedewerker was het aanleiding om, samen met nog twintig andere bedrijven, mee te denken over Hamers woensdag gepubliceerde handreiking. Haar belangrijkste boodschap aan Hamer: voor kleine bedrijven is dit nogal omvangrijk. Want alleen al het doorploegen van het 101 pagina’s tellende document met beslisbomen en wegingskaders vergt nogal wat, laat staan het implementeren ervan.

Hamer snapt de kritiek, al vroegen veel meewerkende bedrijven haar specifiek om een uitgebreide toelichting. De komende maanden wil de regeringscommissaris ‘een instrument ontwikkelen’ waardoor kleine ondernemers niet 101 pagina’s ‘hoeven door te kauwen’.

Investering verdient zich terug

Ze benadrukt bovendien dat niet alles in één keer hoeft, en kleine bedrijven gebruik kunnen maken van externe expertise. Zo kunnen bedrijven als Ploegam de kleinere bedrijven in de keten helpen. Dat vergt natuurlijk een investering. ‘Maar die verdient zich wel terug’, zegt ze. ‘Want in bedrijven met een veilige werkomgeving is het ziekteverzuim lager en de productiviteit hoger.’

Bij Ploegam is alvast een passende manier gevonden om bewustwording te creëren omtrent sociale veiligheid. Tijdens maandelijkse bijeenkomsten worden onder meer cartoons besproken over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. ‘Die bijeenkomsten beginnen natuurlijk vaak lacherig’, vertelt Carlucci. ‘Maar al snel ontstaan er heel goede gesprekken en meer begrip voor elkaar.’

Begin dit jaar zag de veiligheidsmedewerker haar gelijk bevestigd – ironisch genoeg omdat ze nóg een melding kreeg. Meerdere medewerkers trokken uit zichzelf aan de bel over een van de partijen waarmee Ploegam werkt. ‘We werken al vier jaar met deze mensen en nooit kwam het op tafel, maar nu dus wel’, zegt Carlucci. ‘Je zou zeggen: geen melding is goed, want dat betekent dat er niets gebeurt. Maar zo denken wij dus niet meer.’

Bekijk de handreiking Cultuurverandering op de werkvloer