Energietransitie: wat moet er allemaal gebeuren?
Circa zeven miljoen woningen en een half miljoen kantoren moeten CO2-neutraal worden binnen 30 jaar. Hoe geven we die transitie vorm en bij wie ligt de bal? Welke aanknopings- en actiepunten voor de bouw, de politiek en de burger zijn er?
"Chaos." Zo vat Bouwend Nederland-voorman Maxime Verhagen de huidige situatie rondom het gasloos maken van particuliere woningen samen. "Er gebeurt en kan van alles, maar niemand weet écht hoe het grootschalig aangepakt moet worden." Dat is toch de bedoeling, want om de, onlangs aangescherpte, Europese doelstellingen van 55% CO2-besparing in 2030 en de daarbij behorende Nederlandse klimaatdoelen te halen, moet iedereen aan de bak. Energiecentrales, industrie, landbouw én woningen, goed voor circa 10% van de jaarlijkse CO2-uitstoot, moeten CO2-neutraal worden.
Zonder innovatie geen energietransitie
Daarvoor is verregaande innovatie nodig. Eerst en vooral omdat voor de verduurzaming van bestaande bouw en nieuwbouw nieuwe technologie noodzakelijk is om de kostprijs substantieel omlaag te krijgen. De sector moet verder grote schaalsprongen gaan maken om gebouwen en huizen te verduurzamen en benodigde energiesystemen aan te leggen. Daar zijn innovaties voor nodig, net als efficiënte ketensamenwerking. De toetreding van andere partijen tot de markt, zoals IKEA en de energiebedrijven, betekent bovendien dat de druk om te innoveren en toegevoegde waarde te bieden toeneemt.
Mutaties aangrijpen
Voor Jan Willem van de Groep (Stroomversnelling, Factory Zero) is CO2-besparing niet alleen overschakelen op andere energiebronnen, maar vooral isoleren, industrialiseren en het bereikbaar maken van oplossingen: "Ik denk dat er een geïntegreerde, kant-en-klare oplossing moet komen voor particuliere woningeigenaren om de energievraag omlaag te brengen", zegt hij in het Bouw Idee Café op 24 september 2020. Die zou je aan de man moeten brengen bij aankoop van een woning, doorgaans het moment voor grote renovaties. Dat beaamt ook hoogleraar Henk Visscher (TU Delft): "Het zou heel nuttig zijn als daarvoor financieringsarrangementen komen, om dit moment beter aan te kunnen pakken." Er ligt ook een rol en een kans voor aannemers die een dergelijke oplossing kunnen aanbieden.
Geïntegreerde oplossingen
Van de Groep heeft zijn twijfels over het vermogen van de bouwsector om met geïntegreerde en betaalbare oplossingen te komen. Yvonne van der Hulst (Van der Hulst Bouwbedrijf) bewijst het tegendeel. Zij slaagde er als een van de eersten in om energieleverende Pluslevenwoningen neer te zetten voor circa €300.000 die energie kunnen opslaan in de woning of de buurtbatterij. Ze kijkt daarbij over de grenzen van de sector én de wijk. Zo staan er in de wijk elektrische deelauto's van Mercedes-Benz die via de bilaterale laadpaal de piekbelasting op het netwerk kunnen afvlakken met de batterijopslag in de wijk. De woningen leveren zoveel en verbruiken zo weinig energie dat ze zelfs andere woningen kunnen 'adopteren' of gekoppeld kunnen worden aan industrie.
Opschalen
Met 33 gebouwde woningen en zeventien in aanbouw is de Pluslevenwoning nog niet op grote schaal toegepast. Dat ziet Van der Hulst graag anders: "Het heeft ons veel engineeringwerk gekost, maar andere ontwikkelende bouwers kunnen dit gewoon overnemen". Sterker nog, Van der Hulst wil haar kennis graag delen met collega's, zodat ook zij dit soort woningen kunnen neerzetten of vertalen naar oplossingen voor bestaande woningen. Zo is er een modelwoning te bezichtigen en zullen de Pluslevenwoningen binnenkort ook te vinden zijn op de bouwinnovatieshop op De Bouw Maakt Het Slim. "Innoveren is denken, doen en delen."
Beter fout doen dan niets doen
Dennis in 't Groen (Visser & Smit Hanab) lijkt met 'zijn' NoNoxfilter de vreemde eend in deze bijt. Het is echter een treffend voorbeeld van het denken in oplossingen wat de bouw zo nodig heeft. In plaats van bij de pakken neer te gaan zitten door de veranderende stikstofregels en daardoor ingetrokken vergunningen en projecten, ontwikkelde Visser & Smit Hanab een filter dat de stikstof van materieel volledig omzet in onschadelijke stoffen. Een eenvoudige oplossing, die ook een ander belangrijk punt van In 't Groen onderstreept: iets doen is beter dan wachten op de beste oplossing. "Begin vandaag. Het is goed om naar de toekomst te kijken, maar kijk ook wat je vandaag kunt doen." Als we de signalen tijdens de nazit juist interpreteren, zijn de NoNoxfilters, voor iedereen te huur via Bouwmaterieel.nl, binnenkort ook op de bouwlocaties van Van der Hulst te vinden.
Zonnewarmtenet met slimme afleverset
Onderzoeker Sabine Jansen (TU Delft) ontwikkelde met acht partners deZONNET: een zonnewarmtenet voor bestaande bouw. "De losse onderdelen van het deZONNET concept zijn al veel in de praktijk toegepast, maar de combinatie van zon PVT, warmtepompen, een laag temperatuurnet en –seizoensopslag op wijkniveau is nieuw. Net als de slimme afleverset die de benodigde regelingen mogelijk maakt. Daarnaast is een handleiding voor het warmtenet ontwerp ontwikkeld." Het system is zo ontworpen dat de jaarlijkse warmte die uit de WKO wordt gehaald gelijk is aan de warmte die er wordt opgeslagen. De warmte vangt het systeem lokaal in een cluster van woningen op in een ondergrondse WKO en wordt gebruikt in de winter. Hoe meer panelen, hoe hoger de temperatuur die kan worden opgeslagen en benut en hoe beter de prestatie van het systeem. Daardoor kan dit systeem ook voor bestaande bouw. "Het is een goede oplossing die weinig elektriciteit en relatief weinig isolatie vraag en financieel haalbaar is." De opslag is rendabel bij 200 woningen, maar die hoeven niet allemaal naast elkaar te staan. Het is zelfs niet nodig dat elke individuele woning een dak heeft voor de panelen om als wijk energieneutraal te worden.
Meer geld naar grootschalige projecten
Yvonne van der Hulst kreeg voor haar Pluslevenwoningen geen subsidie. Zij liet zich daardoor niet belemmeren, maar het is wel een treffend voorbeeld van de versnippering van subsidies. Miljoenen worden er verdeeld, maar "gemeenten krijgen geld, maar geen idee waar ze het aan opmaken. Subsidie is veel meer gericht op de eindgebruiker, maar veel minder op nieuwe ontwikkelingen in de bouw. Die versnippering van fondsen zet geen zoden aan de dijk", stelt Jan Willem van de Groep. Henk Visscher: "We hebben grootschalige projecten nodig. Daar moet meer geld bij, om het aanbod ook grootschalig te kunnen opzetten. Dat is nu te veel afhankelijk van kleine projecten."
Weg uit de chaos
Hoe zit het nou met die chaos en wat is de uitweg? Van de Groep: "Wij moeten als sector veel meer het voortouw pakken. Niet roepen wat er moet gebeuren, maar het gaan doen." Henk Visscher ziet niet alleen actiepunten voor de bouwsector, maar ook voor het volgende kabinet. "Er moet heel veel gebeuren, en daarvoor is grootschalige innovatie nodig. We moeten grootscheepse investeringen mobiliseren, krachten bundelen en samen optrekken. Dan zijn renderende oplossingen mogelijk, investeringen die je op lange termijn terugverdient. Dit is hét moment om samen te zeggen: wij gaan ervoor: grootschalige investering in de bouw." Met een betere samenwerking en het delen van kennis, kan de sector straks écht gas gaan geven (in figuurlijke zin uiteraard) en zo grote kansen pakken. Kortom: het gas erop!
Lees ook:
