Circulair bouwen: nu samen naar 'next level'

Circulair bouwen? Prima, maar hoe dan? Veel bouwers worstelen volgens Mieke Oostra met die vraag. Volgens de lector 'Nieuwe Energie in de Stad' aan de Hogeschool Utrecht is de beste manier om gewoon aan de slag te gaan. "Ieder bedrijf kan het voor zichzelf behapbaar maken door binnen een project of de eigen bedrijfsvoering een aspect te kiezen en te proberen dat circulair te maken."

Oostra kan zich voorstellen dat circulariteit voor veel bouwers nog een abstract begrip is. "Het laatste wat je moet doen, is je laten afschrikken door de systeemverandering die circulair bouwen behelst. Veel zaken zijn nog onduidelijk, zoals de te hanteren normen voor tweedehandsconstructie-elementen en de meetbaarheid van circulariteit. Dat biedt ook ruimte om nu al aan de slag te gaan en te experimenteren met circulair bouwen op onderdelen van een project. Denk aan het hergebruik van producten, demontabele verbindingen, het elimineren van producten die achterwege kunnen blijven of waardecreatie. Het is belangrijk om circulariteit te vertalen naar de praktijk, binnen bouwbedrijven en op bouwplaatsen."

Creativiteit aftappen

De stap van theorie naar praktijk maakte Oostra zelf een aantal jaren geleden ook nadat ze Bouwkunde had gestudeerd en haar proefschrift had afgerond: ze ging bij een bouwbedrijf aan de slag. "Wat ik allemaal had geleerd wilde ik in de praktijk brengen. Later ben ik via TNO weer in het onderwijs aan de slag gegaan, maar die jaren in het bedrijfsleven had ik niet willen missen. Wat me onder andere is bijgebleven, is de enorme creativiteit van mensen in de bouw en ook wel de frustratie op de werkvloer als ideeën niet door het management werden opgepikt. Als het nu wel lukt om die creativiteit binnen organisaties af te tappen, weet ik zeker dat we de circulaire transitie in een stroomversnelling kunnen brengen."

Lang genoeg gedraald

Dat is nodig ook, benadrukt Oostra. "We hebben lang genoeg gedraald. Het is nu zaak om samen de handschoen op te pakken. Met 'samen' bedoel ik niet alleen collega-bedrijven, maar alle partijen binnen de keten. Er wordt vaak gezegd dat opdrachtgevers de eerste stap moeten zetten, door circulariteit in de uitvraag op te nemen. Naar aanleiding van een traditioneel bestek kunnen aannemers zelf ook aan de bel trekken en de opdrachtgever duidelijk maken dat het anders kan, beter, circulairder. Het belangrijkste is dat alle ketenpartners, financiers en lokale overheden dezelfde mindset krijgen op het gebied van circulariteit, zodat gezamenlijk de sprong naar het 'next level' kan worden gemaakt."

Inspiratiedocument 'Circulaire gebouwen – strategieën en praktijkvoorbeelden'

Op initiatief van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie verschijnt er binnenkort een brochure die bouwers en opdrachtgevers inspireert om aan de slag te gaan met circulariteit. Naast inspirerende praktijkverhalen en voorbeeldprojecten uit de circulaire bouweconomie, bevat de brochure interviews met onder andere de hoogleraren Anke van Hal (Nyenrode), Andy van den Dobbelsteen (TU Delft) en Elphi Nelissen (voorzitter Transitieteam Circulaire Bouweconomie). Bovenal is het volgens Oostra een 'inspiratiedocument' waar ze zelf ook een belangrijke inhoudelijke bijdrage aan heeft geleverd. "Met de definitie zoals die in de Transitieagenda wordt gehanteerd als uitgangspunt, hebben we geprobeerd circulair bouwen begrijpbaar en behapbaar te maken voor opdrachtgevers, bouwers, ontwerpers en toeleveranciers. In het verlengde daarvan worden in de brochure zo concreet mogelijke handvatten aangeboden om ermee te beginnen."

Van lineaire naar circulaire economie

In de brochure 'Circulaire gebouwen – strategieën en praktijkvoorbeelden' die binnenkort verschijnt, zoomt Oostra in op een aantal circulaire principes. "Het is niet mogelijk om alle principes tegelijkertijd toe te passen", stelt ze vast. "Per opdracht is het zaak om de juiste combinatie van principes samen te stellen tot een circulaire strategie die past bij opgave en context."

Bij circulair bouwen, onderstreept ze, gaat het vaak over techniek (circulair ontwerpen en circulaire materialen), maar om er 'het nieuwe normaal' van te maken moet ook naar nieuwe instituties en de economische kant worden gekeken. Exponenten van het waardebehoud dat in de circulaire economie centraal staat en dat nieuwe business- en verdienmodellen behelst, zijn verlaagde onderhouds- en vervangingskosten gedurende het gebruik, een hogere restwaarde van bouwproducten bij het einde van de eerste gebruikscyclus en niet-financiële 'waarden', zoals minder vervuiling, minder CO₂-uitstoot en een gezondere leefomgeving.

Uitdagingen

Ondanks de uitdagingen in de huidige fase van de transitie, zoals de hoge kosten van arbeid en het ontbreken van een CO₂-prijs, is het volgens Oostra al mogelijk om de business case van circulair bouwen rond te maken. "Zo is het aantrekkelijk om bestaande bouwmaterialen te hergebruiken, zeker wanneer de demontage van het 'donorpand' en de bouw van het nieuwe gebouw optimaal op elkaar aansluiten qua tijd en locatie. Ook is te zien dat partijen, waaronder vastgoedbeleggers, steeds meer op de lange termijn denken en investeren in circulaire gebouwen die in de toekomst hun waarde behouden."

Intensieve samenwerking met ketenpartners, financiers, overheden en burgers is volgens haar noodzakelijk om de uitdagingen van de maatschappelijke circulaire business case te overbruggen. "Ook is er behoefte aan regelgeving, nieuwe juridische constructies en experimenteerruimte om circulair bouwen aantrekkelijk te maken. Circulair bouwen stelt ons voor interessante uitdagingen, waarbij we de capaciteiten en creativiteit van alle partijen nodig hebben, maar vooral ook het pragmatisme en het 'doevermogen' van de bouwsector."

Lees ook het Handvat Duurzaam Materiaalgebruik van Bouwend Nederland